|
Hreinsiferill | Efni | Staðlar | Atvinnugreinar |
Efni á hlut getur verið talið óæskileg óhreinindi, ásættanleg eða jafnvel æskileg (t.d. ryðvörn). Þegar skilgreina á óhreinindi getur því verið gott að fletta upp í stöðlum bandaríska hersins MIL-STD-1246C, þar segir: óhreinindi eru óæskileg efni.
Þegar óhreinindi eru skilgreind þarf að taka tillit til hreinsunar, því þá er hægt að velja rétta hreinsiaðferð. T.d. er ekki hægt að hreinsa óhreinindi með svipað eiginleika með sömu aðferðum því aðrir þættir geta haft áhrif. Þess vegna er nauðsynlegt að flokka óhreinindi til að auðvelda val á hreinsiaðferð. Í handbók ASTM (stofnun sem sér um efna- og tækjaprófanir) er kafli um val á hreinsiaðferðum, þar er óhreinindum skipt í sex flokka. Gefin er upp algengasta hreinsiaðferðin fyrir ákveðin óhreinindi og sagt til um gagnsemi hennar í smáatriðum. Gefin eru dæmi um aðferðir. Flokkarnir eru:
LÍFRÆN | |
leðja | Blautur, mjúkur jarðvegur eða
jarðefni. (1) |
ryk | Mold eða annað smákornótt
þurrt efni. (1) |
olía | Stór flokkur efna sem eru oftast
olíukennd, seigfljótandi og sprengjufim. Vökvi við
venjulegt hitastig og leysanlegur í eter eða alkóhóli
en ekki vatni. (1)Fitu- og olíkenndur vökvi unninn úr
grænmeti, dýrum, steinefnum eða gerviefnum. (3)OLÍUFEITI
- Blanda af jarðolíu ásamt dýra- eða jurtafitu
eða olíu. Samsettar olíur hafa mikla sækni í
málmyfirborð, þær henta vel þar sem er blaut
gufa og mikið álag. Þær henta ekki þar sem
þörf er á langtímaryðvörn. (2) Náttúrulegri
olíu hættir til að þykkna og verða kvoðu-/gúmmíkennd
vegna áhrifa frá súrefni í andrúmsloftinu
og hvataáhrifa koparagna.TÚRBÍNUOLÍA - Hágæða
ryð- og tæringarvarnarolía sem stenst strangar kröfur
sem settar eru um smurefni fyrir gufuhverfisvélar. Gæða
túrbínuolíur eru einnig þekktar á mikilli
hæfni til að skiljast frá vatni, ómissandi við
aðskilnað olíu og vatns. Túrbínuolíur
eru mikið notaðar þar sem þörf er á langvarandi
og áreiðanlegri smurningu. Svo sem loftþjöppur,
vökvakerfi, tannhjóladrif ofl. Túrbínuolíur
er einnig hægt að nota sem hitaflutningsvökva í
opnum kerfum, þar sem oxunarjafnvægi er grundvallaratriði.
(3)EFNASMÍÐUÐ OLÍA - Smurefni framleitt með
samruna frekar en útdrætti eða hreinsun. Með samruna
er hægt að stjórna mólikúlbyggingunni þannig
að hún standist kröfur fyrir hágæða vélar.
Efnasmíðuð smurefni eru framleidd úr mismunandi
efnagrunnum og nokkrir flokkar af efnasamböndum hafa verið þróaðir
til að mynda grunn fyrir almenna efnasmíðaða vökva.
Efnasmíðaðir vökvar eru t.d. pólýalfaólefín
(PAO), pólýester, pólýalkalínglýkol
(PAG), sílikon, sílikat ester, fosfatester og flúorokolefni.
Efnasmíðuð smurefni standast oft kröfur um t.d. óeldfimi,
varmastöðugleika, tæringar- og geislavörn betur en
jarðolíu afurðir. Krafan um náttúruvernd
hefur aukið þróun og þörf fyrir vökva
sem eru bæði lífbrotagjarnir og hafa litla eiturvirkni.
Blanda af jarðolíu og efnasmíðum vökvum eru
notuð til að framleiða hágæða smurefni. (4).
|
steinolía | STEINOLÍA - Jarðolíur, ekki dýra- og jurtaolíur. (2)SÉRSTAKLEGA UNNIN STEINOLÍA- Eimingarþáttur á milli steinolíu og gasolíu. Notað sem leysiefni í gasísogsaðferðum, smurning við völsun á málmþynnum og sem grunnur í margar sértækar efnablöndur. (2) |
feiti | FEITI - Blanda af fljótandi smurolíu
(oftast jarðolía) og þykkingarefni (oftast sápa)
ýrt í olíunni. Þar sem feiti rennur ekki auðveldlega,
er hún notuð þar sem smurning þarf að endast
lengi og olía helst ekki. Sápuþykkni myndast (sápun)
þegar málmhýdroxíð eða basi hvarfast
við fitu, fitusýrur eða ester. Tegund sápu fer eftir
því hvaða eiginleikum fitu er óskað. Kalsíumsápufeiti
er mjög vatnsþolin, en óstöðug við hátt
hitastig. Natríumsápufeiti er stöðug við hátt
hitastig, en leysist upp í raka. Lítíumsápu
feiti hefur þol gegn hita og raka. Blönduð sápa er
samsett úr nokkrum sápum, og hefur því virkni
frá hverri gerð. Margþætt sápa myndast þegar
basi hvarfast við þungmólikúla fitu eða fitusýru
og samfellds hvarfs basa við lífræna eða ólífræna
stuttkeðju sýru og mynda málmsalt (Komplex þáttur).
Komplex þátturinn eykur dreypni feitinnar. Litíum-,
kalsíum- og álfeiti eru algangir basar í margþættum
sápufeiti. Þykkiefni sem innihalda ekki sápu eru notuð
í framleiðslu á feiti, t.d. leir, kísilhlaup, kolsverta
og ýmis tilbúin lífræn efni. Fjölnota feiti
er framleidd til að þola hita og vatn og gæti innihaldið
aukefni til auka álagsþol og ryðvörn. (2) |
kvoðuefni | Fast efni eða hálfþétt,
ljósgult til dökk brúnt, samsett úr kolefni, vetni
og súrefni. Finnst í plöntum er algengt í furu
og þini, sést oft sem smá kúlur á berkinum.
Efnaframleidd kvoða t.d. pólýstýren, pólýester
og akrýl eru aðallega unnin úr bensíni. Mikið
notað í framleiðslu á lakki, fernisolíu, plasti,
lími og gúmmí. (2) |
mótaolía | Yfirleitt unnið úr bensíni,
auðveldar mótun á málmi. Getur verið í
fljótandi eða föstu formi (krem). Erfiðara að hreinsa
krem, þau eru vaxkennd og því þarf að nota
hærra hitastig við vatnshreinsun. |
sót | Svart efni sem myndast við bruna, eða
losnar úr bensíni við bruna. Smáar agnirnar festast
á hliðar reykháfs eða röra sem reykurinn streymir
um. Strangt til tekið, fínt duft, samsett einkum úr kolefni;
litar reyk, sem er afleiðing ófullkomins bruna. (7). |
smurefni | Efni á milli tveggja yfirborða
sem eru á hreyfingu. Dregur úr núningi og/eða sliti
á milli þeirra. (13). |
kælismurefni | Notað til að kæla, smyrja
og verja yfirborð vinnslustykkis, fjarlægir málmagnir.
Getur verið óblandaðar olíur eða vatnsblandaður
vökvi. (HSE, UK) |
ryðvörn | TÆRINGARVARNAREFNI - Aukefni til að
vernda smurð málmyfirborð gegn tæringu frá vatni
eða öðrum óhreinindum. Það eru til nokkrar
gerðir. Skautuð efni bleyta málmyfirborðið og verja
það með þunnri filmu af olíu. Önnur efni
geta gleypt í sig vatnið með vatn-í-olíu þeyti
þannig að aðeins olían snertir málminn. Önnur
gerð bindst efnafræðilega við málminn og myndar
yfirborð sem er ekki hvarfgjarnt. Sjá ryðvarnarefni. (2)RYÐVÖRN
- Efnablanda notuð til að húða málmyfirborð,
myndar filmu sem verndar gegn ryði. Yfirleitt notað til að verja
búnað sem er í geymslu. Grunnefnið gæti verið
jarðolía, leysiefni, vax eða asfalt að viðbættu
ryðvarnarefni. Efnablanda sem samanstendur að mestu leyti af leysiefni
og aukefnum er oft kölluð “þunn filmu ryðvörn,”
vegna þunnrar filmu sem verður eftir þegar leysiefnið
hefur gufað upp. Ryðvörn er framleidd fyrir mismunandi aðstæður
t.d. skammtímavörn fyrir hluti í vinnslu, geymslu innanhúss
og utan o.s.frv. (2)RYÐVARNAREFNI - Ryðvarnarefni notað í
smurolíur til að verja smurða yfirborðið gegn ryði.
(2)RYÐ- OG TÆRINGARVÖRN - Hreinsaðar hágæða
iðnaðarsmurolíur hannaðar til að endast lengi í
hringrásarkerfum, loftþjöppum, vökvakerfum, leguhúsi,
gírkössum o.s.frv. Bestu olíurnar eru oft kallaðar
túrbínuolíur. (2). |
sviti | Saltur vökvi sem myndast í svitakirtlum.
(8)Þétting raka á köldu yfirborði. (8) |
fingraför | Far eftir (óhreina) fingur. (8). |
tjara | Dökkt, olíukennt, seigfljótandi efni, samsett aðallega úr kolvatnsefni. Myndast þegar lífræn efni eru eimuð t.d. viður, kol eða mór. (6)Þykkur, svartur, seigfljótandi vökvi myndast þegar t.d. viður, kol o.s.frv. er eimað/brennt. Hefur mismunandi samsetningu, fer eftir hitastigi og því efni sem tjaran myndaðist úr. (7) |
jarðbik | Náttúruleg efni sem innihalda
aðallega kolvatnsefni, t.d. malbik. (1) |
lakk | Seigfljótandi vökvi, samsettur
úr lausn af kvoðuefnum í olíu eða rokgjörnum
vökva, borið á með pensli eða öðru álíka.
Þegar lakkið er borið á þornar það
vegna uppgufunar eða efnahvarfs. Kvoðukenndi hlutinn myndar slétt,
hart yfirborð, með fallegum gljáa sem getur staðist betur
áhrif lofts og raka. Lökkum er yfirleitt skipt í þrjá
flokka: spritt/spíritus-, terpentínu- og olíulakk.
(7) |
málning | Efni notað sem húð til að
vernda eða fegra yfirborð (blanda með litarefnum leyst upp í
vökva, myndar harða húð þegar þurrt)Einnig
er til málning í duftformi sem er fest á yfirborð
með rafhleðslu. (7). |
lím | Efni sem sameinar eða festir saman yfirborð.
(7) |
vax | Efni líkt bývaxi í
útliti og eiginleikum. Þekkist á samsetningu þess
úr ester og alkóhóli, inniheldur ekki fitusýrur.
Notað sem undirlag við þéttingu, lokun á holum
og málningarvinnu. (5)bílabón - Gljái borinn
sem vörn á bíla getur verið í föstu
eða fljótandi formi. (5). |
bindiefni | Aukefni sem stuðlar að myndun stöðugrar
blöndu eða fleyti, olíu og vatns. Algeng bindiefni eru:
lútsápur, nokkrar dýra- og jurtaolíur og ýmis
jónuð efnasambönd. (3) |
ÓLÍFRÆN |
|
málmagnir | Stærri málmagnir myndast þegar
málmur er boraður, fræstur eða renndur.Smærri
málmagnir, svarf myndast þegar málmur er t.d. sorfinn,
sagaður, slípaður eða fægður. |
grafít | Náttúrulegt kolefni getur verið
í formi sexhyrnds kristals, í flögum eða kornum.
Svart og með málmgljáa, mjúkt, og hægt að
skrifa með á blað. Notað í blýanta (ranglega
kallað blý), deiglur, sem smurning o.s.frv. Oft kallað blárunni
eða svart blý. (7). |
slípiefni | Slípiefni eru notuð til að
fjarlægja efni af yfirborði. Slípun er oftast framkvæmd
með skífu sem snýst hratt, rafdrifnum dúk- eða
pappírsbelti þakið slípiefni. Slípiefni geta
verið fín- eða grófkorna. Framleiðendur nota grófar
skífur fyrir grófslípun, meðalgróft fyrir
almenna skerpingu og slípun og fínar skífur fyrir lokaslípun
á hlutum sem þurfa að hafa sérstaklega slétt
yfirborð.Algengasta slípiefnið er kísilkarbíð
notað við slípun á hörðum stökkum efnum
t.d. steypujárn. Og áloxíð grófara slípiefni
notað á verkfærastál og hrájárn. Mismunandi
lím eru notuð til að festa slípiefnin á skífurnar.
Leir er oftast notaður á skífur. Leirinn er blandaður
við slípiefnin og hitað þar til það verður
glerkennt. Vatn og hátt hitastig hafa engin áhrif. Önnur
límefni eru gler (natríum sílikat), plastkvoða
og gúmmí. Slípibelti nota sömu slípiefni
og skífur en einnig mulið granat og tinnu. Belti slípa
málma, gler og keramík. (9) |
fægiefni | Fíngerð svarfefni notuð til
að slétta yfirborð. Við fægjun er oftast notuð
skífa úr dúk, flóka eða leðri þakið
fínu svarfefni t.d. fínkorna sílikon karbít
eða áloxíð. Fyrir fínvinnu er skífan
húðuð með “gullsmiða roða”, járnoxíðdufti
eða “Tripoli”, kísiltegund. (9) . |
ryð | Rauð eða appelsínugul húð
sem myndast á yfirborði járns vegna snertingar við
loft og raka. Samsett aðallega úr járnhýdroxíð
og járnoxíð sem myndast vegna oxunar. (1)Efnahvarf súrefnis
við vélahluti úr járni og járnblöndum,
ekki hægt að fjarlægja með lífrænum leysiefnum.
(2). |
oxíð | Efnasamband þar sem súrefni tengist
einu eða fleiri rafeindajákvæðum atómum. |
lag sem myndast við fræsingu, vinnslublámi | Þykkt lag af oxíð. Stálið hitnar og oxast. (10) |
sandur | Smáar agnir, þó ekki ryk,
úr steinum sérstaklega kísilsteinum. Muldir steinar
í formi lausra agna, sem loða ekki saman í bleytu. (7). |
salt | Efnasamband, myndast þegar öllum
eða hluta af vetnisjónum sýru er skipt út fyrir
málmjónum eða rafeindagæfum eindum. (6). |
ANNAÐ |
|
asbest | Annað af tveimur eldtraustu, efnaþolnu,
steintrefjaformi af óhreinsuðu magnesíum sílikati.
Notað í eldvarnir, rafmagnseinangrun, byggingar, fóðrun
á bremsum og efnasíur. (6)Asbest er flokkur ólíkra
trefja steinefna: Þau eru amósít, krýsótíl
og ýmis trefjaform af tremólít, aktíónlít
og antófýllít. Þau finnast í jarðvegi
og steinum á sumum svæðum. Asbesttrefjar eru mislangar,
beinar eða liðaðar. Trefjarnar hafa þol gegn hita og flestum
efni. Asbest var notað á marga vegu. Þó aðallega
í þakskífur, gólf- og loftaplötur, pappírsvörur,
asbestsementafurðir, núningshluti (bílakúpling,
bremsur og gírkassahluti), vefnað, umbúðir, pakkningar
og húðun. Notkun á asbesti er bönnuð af Evrópusambandinu.
(11) Asbest er þekktur krabbameinsvaldur: Umgengni við mikið
magn af asbest leiðir til tvenns konar krabbameins. Krabbamein í
lungnavef og miðþekjuæxli, og krabbamein í himnuna
utan um lungun og önnur líffæri. Báðar tegundir
eru yfirleitt banvæn. Þessir sjúkdómar koma ekki
fram strax, koma ekki í ljós fyrr en eftir mörg ár.
(11) |
nítró amín(nítramín) | Nítróafleiða af amín,
með NNO2 hóp. (12) |
skerolía | Notað til að kæla, smyrja og verja yfirborð vinnslustykkis, fjarlægir málmagnir. Getur verið óblönduð olía eða vatnsblandaður vökvi. (HSE, UK) |
gerviefna smurefni, efnasmíðuð smurefni | Smurnefni framleidd með efnahvarfi milli
ákveðinna efnasambanda til að mynda efnasamband með fyrirfram
ákveðnum eiginleikum. Hægt að bæta við aukefnum
í lokaafurðina til að bæta ákveðna eiginleika.
Mörg efnasmíðuð smurefni eru unnin að hluta eða
öllu leyti úr jarðolíuefnum, önnur eru unnin
úr kolum og brúnkolum eða fitukenndum efnum (dýra-
eða jurtafitu). Efnasmíðuð smurefni geta verið betri,
en olíur úr jarðolíu á sumum sviðum.
Mörg hafa hærri seigjustuðul, betri varma- og tæringarstöðugleika
og lága rokgirni (sem dregur úr olíunotkun). Sum smurefnin
hafa sérstaka eiginleika: t.d. fosfatester sem er eldþolinn,
díester hefur góðan tæringarstöðugleika
og smyr vel, og sílikon hefur mjög háan seigjustuðul.
Flestum efnasmíðuðum smurefnum er hægt að breyta
í feiti með því að bæta við þykki.
Efnasmíðuð smurefni eru dýrari en olíur úr
jarðolíu og eru því valin þegar eiginleikar
eða öryggiskröfur eru betri en hefðbundinnar olíu.
Helstu flokkar efnasmíðaðrar olíu eru: alkýl
arómatar, (lífrænt kolvatnsefni) ólefín
óligómers (lífrænt kolvatnsefni), díbasik
sýruester (lífrænn ester), pólýól
ester (lífrænn ester), pólýglýkól,
fosfat ester, sílikon, sílikat ester, kolvatnsefni með
halógen. (2) |
Heimildir:
[1] Random House Webster's College Dictionary
[2] Dictionary
of Lubricant Terms, Chevron Oronite's
[3] Lubrication
and Oil Analysis Dictionary
[4] Technical Dictionary, Fluitec
International's website
[5] Dictionary
of Automotive Terms
[6] The
American Heritage® Dictionary of the English Language: Fourth Edition.
2000
[7] Webster's
Revised Unabridged Dictionary (1913)
[8] http://www.hyperdic.net/dic/
[9] B
and M Grinding
[10] Dictionary
of Metallurgy
[11] Webster's
New World Medical Dictionary 2nd Edition
[12] Dorland's
Illustrated Medical Dictionary
[13] Lubrication
and Oil Analysis Dictionary
[14] UNEP Solvents Technical Options Committee