Þau geta verið hreint vatn
eða blanda af vatni, hreinsiefnum og öðrum aukefnum sem stuðla
að hreinsun lífrænna og ólífrænna óhreininda
af hörðu yfirborði. Þau geta verið súr, basísk
eða hlutlaus. Þau eru samsett úr nokkrum efnum, þar sem
hvert efni gegnir ákveðnu hlutverki og hefur áhrif á
það hvernig óhreinindin eru fjarlægð. Vatnleyst hreinsiefni
geta verið óblandaðir vökvar eða duft. Kostirnir eru
t.d. lítill kostnaður og minni mengun.
Vatnsleyst hreinsiefni hafa verið notuð í langan tíma
í málmiðnaði og geta fjarlægt flest óhreinindi
t.d. ólífræn óhreinindi, smáagnir, filmu,
léttar olíur og leifar (þar á meðal leysiefni
eða önnur hreinsiefni) frá framleiðslu, verkstæðisóhreinindi
og hrúður. Leysiefni leysa óhreinindi upp í staka sameindir,
en vatnsleyst hreinsiefni nota eðlis- og efnafræðilega eiginleika
til að fjarlægja óhreinindi. Vatnsleyst hreinsiefni eru einnig
áhrifaríkari við hærra hitastig. Þess vegna eru
rétt handbrögð og aðferðir mikilvægari heldur
en við notkun hefðbundinna leysiefna, til að ná hámarks
árangri og jöfnum gæðum við hreinsun. Að sömu
ástæðu eru þau sveigjanleg í notkun þar
sem afköst þeirra ráðast af samsetningu, útþynningu
og hitastigi.
Súr og basísk hreinsiefni geta haft áhrif á málmhluti.
Í sumum tilfellum er bætt við aukefnum til að draga úr
þessum áhrifum. Aðrir ókostir eru t.d. aukin vatnsnotkun
og lengri þurrktími.
Vatnsleyst hreinsiefni geta innihaldið:
Yfirborðsvirkefni
Grunnefnin sem virka eðlisfræðilega eru yfirleitt lífræn
mólikúl, þar sem hluti af mólikúlbyggingunni
er vatnssækinn og hinn hlutinn vatnsfælinn. Slík mólikúl
virka sem brú milli óhreininda og vatns með því
að veita eðlisfræðilega hreinsun með þeytingu, gegnumflæði,
útbreiðslu, froðumyndun og vætingu. Yfiborðsvirkefni
eru oft blönduð til að bæta hreinsigetu þeirra.
Jónísk yfirborðsvirkefni eru tvenns konar, anjónísk
yfirborðsvirkefni sem eru neikvætt hlaðin í vatnslausn
og katjónísk yfirborðsvirkefni sem eru jákvætt
hlaðin. Ef hleðsla vatnsleysanlega þáttarins fer eftir
pH gildi lausnar, kallast það amfóterískt yfirborðsvirkt
efni. Þessi yfirborðsvirkuefni hegða sér sem katjónísk
yfirborðsvirkefni við sýruskilyrði og sem anjónísk
yfirborðsvirkefni við basískskilyrði. Jónísk
yfirborðsvirkefni einkennast yfirleitt af mikilli froðumyndun.
Ójónísk yfirborðsvirkefni sem klofna ekki þegar
þau eru leyst upp í vatni hafa breiðustu virknina sem fer eftir
jafnvægi á milli vatnssækni og vatnsfælni. Hitastig
hefur áhrif á þetta jafnvægi. T.d. hefur hitastig
lausnar áhrif á eiginleika ójónískra yfirborðsvirkra
efna til að mynda froðu. Ef hitastig hækkar, lækkar vatnsfælni
og leysni. Við gruggmörk (lágmarksleysni) virka þessi
efni sem affreyðiefni. Fyrir neðan gruggmörk eru froðumyndun
mismunandi.
En vegna hættu á botnfalli er ekki hægt að blanda katjónískum
og anjónískum yfirborðsvirkum efnum saman.
Mýkiefni fyrir vatn
Mýkiefni eru notuð til að koma í veg fyrir uppsöfnun
af mismunandi steinefnum (harka vatns). Þessi efni eru yfirleitt bindiefni
fyrir kalsíum og magnesíum eða klóbindiefni. Bindiefnin
mynda leysanlegt efnasamband með kalsíum og magnesíum. Dæmi:
sódíum trípólýfosfat, tetra-kalíum
pýrófosfat, organó-fosfat og pólýraflausn.
Klóbindiefni eru t.d. glúkonat og etýlen díamín
tetrasetik sýra.
Oxunarmiðlar
Oxunarmiðlar sem eru notaðir í hreinsiefni eru hýpóklórít
(sótthreinsiefni) og perbórat. Klórbætt hreinsiefni
eru oftast notuð til að hreinsa prótein leifar.
Ensím
Ensím eru lífræn og eru prótein með sérhæft
efnafræðilegt hlutverk. Mikilvægur þáttur ensíma
sem hreinsiefni er geta þeirra til að vinna á og eyða lífrænum
óhreinindum með því að umbreyta þeim með
hvötum í smærri leysanlegar einingar. Í sérhæfðum
matvælaiðnaði er farið að nota hreinsiefni úr ensímum
eins og amýlasa og öðrum kolvetnissundrandi ensímum,
próteasa og lípasa. Kosturinn við ensím er að þau
þurfa oft minni orku (minna af heitu vatni við hreinsun) og eru umhverfisvænni.
Basísk mýkiefni
Mjög basísk hreinsiefni innihalda lút (kalíum hýdroxíð)
eða vítissóda (kalíum hýdroxíð).
Mikilvægur eiginleiki þeirra er að þau sápa fitu,
mynda sápu. Þessi hreinsiefni eru notuð í mörg
CIP-kerfi eða flöskuþvottakerfi. Meðal lútkennd hreinsiefni
innihalda natríum, kalíum eða ammoníum fosfat salt,
sílikat eða karbónat. Trí-natríum fosfat er
eitt af þeim elstu og árangursríkast. Sílikat er
oft notað sem ryðvörn. Notkun hreinsiefna með karbónati
við hreinsun í matvælaiðnaði er takmörkuð
vegna víxlverkunar kalsíum við magnesíum og filmumyndunar.
Sýrumýkiefni
Hreinsiefni með sýru innihalda lífrænar og ólífrænar
sýrur. Algengustu ólífrænu sýrurnar sem eru
notaðar, eru: fosfórsýra, nitur, súlfamik, natríumsúlfatsýra
og saltsýra. Einnig eru notaðar lífrænar sýrur
t.d.: hýdroxílasetat, sítrónusýra og glúkóssýra.
Íblendi
Íblendi eykur umfang eða eyðir hættulegum þvottaefnum
sem er vandasamt að meðhöndla. Sterkur lútur er oft þynntur
með íblendi til að meðhöndlun verði auðveldari
og öruggari. Vatn er notað sem íblendi í fljótandi
hreinsiefni. Natríumklóríð eða natríumsúlfat
eru gjarna íblendi í dufthreinsiefnum.